ସଂଘର୍ଷର ଇତିହାସ ଓ ଅମର ଶହୀଦ କଷ୍ଟି ଡାକୁଆ

ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଆରମ୍ଭରୁ ୧୯୩୮ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ସମାଜବାଦୀ ନେତାମାନଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ନୟାଗଡ଼ ଓ ରଣପୁରରେ ଜାତୀୟ ଆନ୍ଦୋଳନ ତୀବ୍ରତର ହେଲା । ସେସମୟରେ ମଧ୍ୟ ଢେଙ୍କାନାଳ, ଅନୁଗୋଳ, ତାଳଚେରରେ ଏହା ଘଟିଥିଲା । ରାଜାମାନଙ୍କ ଅତ୍ୟାଚାରରୁ ସ୍ଵାଧୀନ ହେବାକୁ ଥିଲା ଏ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କ ଆନ୍ଦୋଳନ । ଏହା ପ୍ରଜା ଆନ୍ଦୋଳନ ନାମରେ ଖ୍ୟାତ ଥିଲା । ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀ ଆରମ୍ଭରେ ଅର୍ଥାତ୍ ୧୯୨୧ ମସିହା କଂଗ୍ରେସ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ବହୁକର୍ମୀ ଯୋଗଦେଇ ନୟାଗଡ଼କୁ ରାଜନୈତିକ ମାନଚିତ୍ରରେ ସ୍ଥାନ ଦେଇଥିଲେ । ୧୯୩୧ରୁ ୧୯୩୪ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ ଗଡ଼ଜାତ ମିଶ୍ରଣରେ ଏହି ଚାରିଗୋଟି ଗଡ଼ଜାତର ମିଶ୍ରଣ ଥିଲା ଅଦ୍ଭୁତପୂର୍ବ । ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ଗଠନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନୟାଗଡ଼ର ଆନ୍ଦୋଳନାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟ ୧୯୩୯ ମସିହାରେ ଏ ଅଞ୍ଚଳରେ କନ୍ଧମେଳି ହୋଇ ପ୍ରଜାଆନ୍ଦୋଳନ ହେଲା । ଖଣ୍ଡପଡ଼ା, ଦଶପଲ୍ଲା ଓ ରଣପୁରକୁ ସାମିଲ କରି ଏହା ଏକ ଭୟାବହ ରୂପ ନେଲା । ରଣପୁରରେ ପ୍ରଜାମାନେ ଏକ ଶବକୁ ଶଗଡ଼ରେ ପକାଇ ଗ୍ରାମ ପରିକ୍ରମା କରି ଲୋକଙ୍କୁ କହିଲେ ଗୋରା ସାହେବ ମାରିଛନ୍ତି । ଏହା ଶୁଣି ନୟାଗଡ଼ ରାଜାଙ୍କ ପାଖେଥିବା ପଲଟିକାଲ ଏଜେଣ୍ଟ ରଣପୁର ରାଜାଙ୍କ ପାଖକୁ ଗଲା କିନ୍ତୁ ରାଜାଙ୍କ କଥା ନମାନି ଉତ୍ୟକ୍ତ ଜନତାଙ୍କ ପାଖକୁ ଏକାକି ମାଡ଼ି ଆସିଲେ । ଫଳରେ ଉଭ୍ୟକ୍ତ ଜନତାଙ୍କ ଘେରରେ ପଡ଼ି ନିଜକୁ ବଞ୍ଚାଇବାକୁ ଜଣେ ଲୋକର ଦ୍ବାରସ୍ଥ ହେଲେ । ନିଜ ଅଣ୍ଟାରୁ ପିସ୍ତଲ ବାହାର କରିବା ପୂର୍ବରୁ ସେ ଲୋକ ପଛରୁ କବାଟ ବନ୍ଦ କରି ଦେଲା । ଫଳରେ ଉତ୍ୟକ୍ତ ଜନତା ମାଡ଼ି ଯାଇ ବାଉଁଶ ଠେଙ୍ଗାରେ ପିଟି ପିଟି ପଲଟିକାଲ ଏଜେଣ୍ଟ ମେଜର ବେଜଲଗେଟଙ୍କୁ ମାରି ଦେଲେ । ଏହା ଥିଲା ତା.୫.୧.୧୯୩୯ ମସିହା । ତା’ପରେ ବ୍ରିଟିଶ ବାହିନୀ ରଣପୁରକୁ ଜାଳି ଦେବାକୁ କହିବାରୁ ରଣପୁର ରାଜା କହିଲେ – ପ୍ରଥମେ ମୋତେ ମାର ତା’ପରେ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କୁ ମାରିବ । ବ୍ରିଟିଶ ବାହିନୀ ନୟାଗଡ଼କୁ ଆସିବା ଶୁଣି ନୟାଗଡ଼ ସୀମାରେ ବତିଶି ପୋଲିଆ ଶଂଖକୁ ଭାଙ୍ଗି ଦିଆଯାଇ ତାଙ୍କ ଗତିପଥକୁ ବନ୍ଦ କରି ଦିଆଗଲା । ଏହି ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡରେ ପ୍ରଜାମଣ୍ଡଳ ସମ୍ପାଦକ ରଘୁନାଥ ମହାନ୍ତି ଓ ଦିବାକର ପରିଡ଼ାଙ୍କୁ ମିଥ୍ୟାଭାବରେ ଜଡ଼ିତ କରି ଶାସକବର୍ଗ ବିଚାର କରି ଭାଗଲପୁର ଜେଲ୍ ରେ ତା.୪.୪.୧୯୪୧ ମସିହାରେ ଫାଶୀ ଦେଇଥିଲେ । ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଆହ୍ବାନରେ ଭାରତଛାଡ଼ ଆନ୍ଦୋଳନ ସଂଗଠିତ ହୋଇ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବାବେଳେ ଉତ୍ୟକ୍ତ ଜନତାଙ୍କୁ ବ୍ରିଟିଶ ବାହିନୀ ଗୁଳି କରିବାରୁ ଜଣେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କଲେ ଓ କେତେକଙ୍କୁ ଧରି ନେଇଥିଲେ । ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନ ତିନିଜଣଙ୍କ ନେତୃତ୍ବରେ କରାଯାଇଥିବା ଭାବି ତାଙ୍କ ଉପରେ ଅତ୍ୟାଚାର କରାଗଲା । ଏ ଅତ୍ୟାଚାର ଏଭଳି ଥିଲା ଯେ ସେ ତିନିଜଣ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କଲେ । ତା’ପରେ ପରେ ନୟାଗଡ଼ର ନନ୍ଦିପୁର ଗ୍ରାମରେ ପ୍ରଜାମଣ୍ଡଳର କର୍ମୀମାନେ ପ୍ରଥମେ ଏକତ୍ର ହୋଇଥିଲେ । ଉକ୍ତ ସଭାରେ ନୟାଗଡ଼ ଅଞ୍ଚଳ ଗୋଡ଼ିପଡ଼ାର ଶ୍ରୀଧର ଦାଶ ଥିଲେ ଅନ୍ୟତମ ନେତା । ତାଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥାନ୍ତି ବାହାଡ଼ାଝୋଲା ଗ୍ରାମର ବାଞ୍ଛାନିଧି ସେନାପତି, ଓଡ଼ଗାଁର ଲକ୍ଷ୍ମଣନନ୍ଦ, ଭାଲିଆ ଡିହର ମୁଲା ଇତ୍ୟାଦି । ଏହି ପ୍ରଜା ଆନ୍ଦୋଳନର ଅନ୍ୟତମ ନେତା ଗୋପପୁର ଗ୍ରାମର ନାରାୟଣ ବେହେରାଙ୍କୁ ଦେଶଦ୍ରୋହୀ ଆଇନ ଓ ଦେଶରକ୍ଷା ଆଇନ ଦ୍ୱାରା ପୂର୍ବରୁ ଧରି ନେଇ ଜେଲ୍‌ରେ ଅଟକ ରଖାଯାଇଥାଏ । ଶ୍ରୀଧର ଦାଶ, ବାଞ୍ଛାନିଧି ସେନାପତି, ନାରାୟଣ ନନ୍ଦ, ଶୁକ୍ର ବେହେରା, ଲକ୍ଷ୍ମଣ ମହାରଣା, କୁବେର ସାହୁ, ଉଦୟନାଥ ପୃଷ୍ଟି ଇତ୍ୟାଦି ୧୯ ଜଣଙ୍କୁ ଗିରଫ କରାଯାଇ ଜେଲ୍‌ରେ ରଖାଗଲା । ଫଳରେ ନୟାଗଡ଼ରେ ଘୋର ଉତ୍ତେଜନା ପ୍ରକାଶ ପାଇଲା । ଏଇ ପ୍ରଜାମଣ୍ଡଳର ନେତାମାନଙ୍କୁ ମୁକ୍ତି କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରଜାମାନେ ତତ୍ପର ହୋଇ ଉଠିଲେ । ସର୍ବଶ୍ରୀ ଆନନ୍ଦଚନ୍ଦ୍ର ସ୍ବାଇଁ, ନାରାୟଣ ଉପାଧ୍ୟାୟ, ସଦାଶିବ ଷଡଙ୍ଗୀ, ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ମଲିକ ପ୍ରମୁଖଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ପ୍ରଜା ଜାଗରଣ କାର୍ଯ୍ୟ ଚାଲିଲା ।

ତା.୧୯.୯.୧୯୪୨ ରିଖ ଦିନ ଶତାତ୍ମକ ପ୍ରଜା ଗଂଜାମ ଜିଲ୍ଲାର କୁମ୍ଫାପଡ଼ାରେ ଏକ ସଭା କରି ସେମାନଙ୍କ ନେତାମାନଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଶପଥ ଦେଲେ । ୧୯୪୨ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୧୦ ତାରିଖ ଦିନ ଅନେକ କର୍ମୀ ନେତା, ଜନତା ନୟାଗଡ଼ର ଗୋଡ଼ିପଡ଼ା ଥାନା ଅନ୍ତର୍ଗତ ମହୁଲିଆଠାରେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ ବିଚାରାଳୟ, ଥାନା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସରକାରୀ ଦପ୍ତର ଓ ରାଜାଙ୍କ ବିଚାର ବିଭାଗକୁ ନିଜ ଅକ୍ତିଆରକୁ ଆଣିବା ପାଇଁ ଶପଥ ନେଲେ । ଏଥିରେ ନୟାଗଡ଼ର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାନ୍ତରୁ ପ୍ରଜାମାନେ ସଂଗଠିତ ହୋଇ ରାଜପ୍ରାସାଦ ଅଭିମୁଖେ ଆସିବା ପାଇଁ ସ୍ଥିର ହେଲା । ଏହା ଦୁଇଟି ଦଳରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ମାଳ ଅଞ୍ଚଳରୁ ବାହାରିବା ପ୍ରସ୍ତାବ ନିଆଗଲା । ଆନନ୍ଦ ଚନ୍ଦ୍ର ସ୍ବାଇଁ ବରଗୋଳା ମାଳ ଅଞ୍ଚଳର ଓ ସଦାଶିବ ଷଡଙ୍ଗୀ ଗୋଛାମାଳ ଅଞ୍ଚଳର ଦାୟିତ୍ଵରେ ରହିଲେ । ଗୋଟିଏ ଦଳ ସଡ଼କ ଦେଇ ନୂଆଗାଁ ବାଟେ ନୟାଗଡ଼ ଯିବ ଓ ଅନ୍ୟଟି ମାଳଅଞ୍ଚଳରୁ ବାହାରି ବାହାଡ଼ାଝୋଲା ଦେଇ ମହିପୁର ବାଟେ ନୟାଗଡ଼ରେ ପହଞ୍ଚିବେ । ଏହି ଦୁଇଦଳ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ଓସ୍ତିଆ ମାଳ ଅଞ୍ଚଳ ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ଏକତ୍ରିତ କରି ନୟାଗଡ଼ଠାରେ ସମବେତ ହେବା ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦିଆଗଲା। ଏହାକ୍ରମେ ଓଡ଼ଗାଁ, ବାହାଡ଼ାଝୋଲା, ବାରାବୋଲା ଗ୍ରାମମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟାପିଗଲା । ନୟାଗଡ଼ ଓ ନୂଆଗାଁ ଦଳକୁ ନେବା ନିମନ୍ତେ ବରବୋଇମାଳ ଅଞ୍ଚଳରେ ଏକ ବଡ଼ସଭା ହେଲା । କଷ୍ଟି ଡାକୁଆ ହେଲେ ଏ ଦଳର ଦଳପତି ।

ଏଇ କଷ୍ଟିଡାକୁଆଙ୍କ ଘର ନୟାଗଡ଼ ମହିପୁରଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୧୦/୧୧ କି.ମି. ଦୂର ଜଙ୍ଗଲ ମାଳ ଅଞ୍ଚଳ ପାହାଡ଼ ପର୍ବତର ପାଦ ଦେଶରେ କୁସବିଡ଼ା ଗ୍ରାମରେ । ସେ ୧୮୯୭ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ପିତା ଅର୍ଜୁନ ଡାକୁଆ ଓ ମାତା ନାରବାଙ୍କର ଦ୍ବିତୀୟ ସନ୍ତାନ । ସେହି କଷ୍ଟି ଡାକୁଆ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ‘କର ବା ମର’ କଥା ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଶୁଣାଇ ଅନୁପ୍ରାଣିତ କରିପାରିଥିଲେ । ୧୯୪୨ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୯ ତାରିଖରେ ଗୋରା ଶାସନ ଓ ରାଜତନ୍ତ୍ର ଶାସନ ହେବା ପାଇଁ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ବୁଝାଇଥିଲେ ।

ସେଦିନ ଆନନ୍ଦଚନ୍ଦ୍ର ସ୍ବାଇଁଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ସେଠାକୁ ଆସିଥିବା ପ୍ରଜାମଣ୍ଡଳ କର୍ମୀଙ୍କ ସହ ସ୍ଥାନୀୟ କର୍ମୀମାନେ କଷ୍ଟି ଡାକୁଆଙ୍କ ଆତିଥ୍ୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ପରଦିନ କଷ୍ଟି ଡାକୁଆଙ୍କ ଗ୍ରାମର ବରକୋଳାମାଳ ଅଞ୍ଚଳର ବିପ୍ଳବୀ ଜନତାଙ୍କୁ ଦୁଇ ଭାଗ କରାଯାଇ ଗୋଟିଏ ଦଳର ନେତୃତ୍ଵ ନେଲେ ଆନନ୍ଦଚନ୍ଦ୍ର ସ୍ବାଇଁ ଓ ଅନ୍ୟଟିର ନେତୃତ୍ଵ ନେଲେ କଣ୍ଡୁରୀ ପରିଡ଼ା । ନୂଆଗାଁ ଥାନାକୁ ଭାଙ୍ଗିବା, ସରକାରୀ କୋଠାବାଡ଼ି ଧ୍ବଂସ କରିବା ଓ ଏ ଅଞ୍ଚଳରୁ ରାଜତନ୍ତ୍ର ଲୋପ କରିବାକୁ ସେହି ଦିନ ପ୍ରସ୍ତାବ ନିଆଗଲା । ଏ ପଟୁଆରରେ ଅନେକ ଥିଲେ ଆଦିବାସୀ ଓ କନ୍ଧସଂପ୍ରଦାୟର ଲୋକ । ଆନନ୍ଦ ସ୍ଵାଇଁଙ୍କ ଦଳ ପ୍ରଥମେ ମାଳ ଅଞ୍ଚଳ ବରକୋଳା ଡାକବଙ୍ଗଳାରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । ଡାକବଙ୍ଗଳା କର୍ମଚାରୀ ଓ ୭/୮ ଜଣ ପୋଲିସ ଏମାନଙ୍କ ଡାକ ଶୁଣି ନିଜର ବନ୍ଧୁକ, ଗୁଳିଗୋଳା ଛାଡ଼ି ଜଙ୍ଗଲକୁ ଦୌଡ଼ି ପଳାଇ ଗଲେ । ପରେ ବଙ୍ଗଳାରେ ବିପ୍ଳବୀମାନେ ନିଆଁ ଲଗାଇ ଦେଲେ । ଅନ୍ୟ ଦଳଙ୍କୁ ଧରି ପଟୁଆରରେ ଆସି ମିଳିତ ହେଲେ ବିପ୍ଳବୀ କଷ୍ଟି ଡାକୁଆ । ସେ ହାତରେ ପତାକା ଧରି ଲୋକଙ୍କୁ ଉତ୍ସାହିତ କରୁଥାନ୍ତି ।

ଏ ସମସ୍ତେ ଥାନା ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିଲାପରେ ଥାନାର ଭାରପ୍ରାପ୍ତ ପୋଲିସ ସବ୍-ଇନିସ୍ପେକ୍ଟର ବେଣୁଧର ପଟ୍ଟନାୟକ ଶୋଭାଯାତ୍ରାର ଜୟଧ୍ଵନି ଶୁଣି ଓ ତାଙ୍କର ଗତିବିଧି ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ଗୁଳି ଚଳାଇବାକୁ ଆଦେଶ ଦେଲେ । ଏଣେ କଷ୍ଟି ଡାକୁଆଙ୍କ ଦଳ ଆଗକୁ ଆଗକୁ ମାଡ଼ି ଚାଲିଥାନ୍ତି । ଅପରପକ୍ଷରୁ ଶିଖ୍ ମନାଇଙ୍କ ସହ ପୋଲିସ ବାହିନୀ ପହଞ୍ଚିଥାନ୍ତି । ଭାରପ୍ରାପ୍ତ ପୋଲିସ ଅଫିସର, ସବ୍ ଇନିସ୍ପେକ୍ଟର ବେଣୁଧର ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ପାଟିରୁ କଥା ନସରୁଣୁ ଲିଙ୍ଗା ନାୟକ ଧଡ଼ପଡ଼ ହୋଇ ଗୁଳି ଚଳାଇଥିଲେ । ସେ ଗୁଳି କଷ୍ଟି ଡାକୁଆଙ୍କ ପେଟରେ ବାଜିଲା । ସେ ପେଟରେ ହାତ ରଖି ଉଚ୍ଚକଣ୍ଠରେ କହି ଉଠିଲେ – ଭାରତ ମାତାକି ଜୟ, ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ କି ଜୟ । ମୁକ୍ତି ସଂଗ୍ରାମୀ ଜନତାଙ୍କୁ କୌଣସି ସଙ୍କେତ ନଦେଇ ପୋଲିସର ବନ୍ଧୁକରୁ ଗୁଳି ଫୁଟି ଉଠିଲା ।

ଏଥିରେ କେତେ ଆହତ ହେଲେ । ଆହାତ ଅବସ୍ଥାରେ କ୍ଷେତ୍ରବାସୀ ପରିଡ଼ା, ବାଉରୀବନ୍ଧୁ ପରିଡ଼ା ଓ ମଙ୍ଗୁ ପଳାଇବାରୁ ଅନ୍ୟମାନେ ମଧ୍ୟ ପଳାଇଲେ । ଏକଥା ବେଣୁଧର ପଟ୍ଟନାୟକ ରାଜାଙ୍କୁ ଜଣାଇବାରୁ ରାଜା ବେଣୁଧର ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କୁ ବୀରବର ଉପାଧି ଓ ଲିଙ୍ଗା ନାୟକଙ୍କୁ ଧପଡ଼ ସିଂହ ଉପାଧି ଦେଇଥିଲେ । ତିରିଶ ବର୍ଷ ବୟସରେ ବିପ୍ଳବୀ କଷ୍ଟି ଡାକୁଆ ୧୯୪୨ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୧୦ ତାରିଖରେ ଦେଶ ପାଇଁ ପ୍ରାଣବଳୀ ଦେଇ ନୟାଗଡ଼ ଇତିହାସରେ ଏକ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ତାରକା ଓ ଅମର ହୋଇ ରହିଛନ୍ତି ।

🟢⚪🟠🟢⚪🟠🟢⚪🟠🟢⚪🟠
🟢⚪🟠🟢⚪🟠🟢⚪🟠🟢⚪🟠
📝ଲେଖକ—ବୈକୁଣ୍ଠନାଥ ମହାପାତ୍ର
🏫ପୁରୁଣା ଟାଉନ, ନୟାଗଡ଼
🟢⚪🟠🟢⚪🟠🟢⚪🟠🟢⚪🟠
🟢⚪🟠🟢⚪🟠🟢⚪🟠🟢⚪🟠